Orkuleysi, kvíði og þunglyndi

Burnirót hefur lengi verið notuð í grasalækningum í Austur-Evrópu og Asíu en skammt er síðan farið var að nota hana að ráði í Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku. Mikil hefð er fyrir því að nota burnirót til að auka andlegt þol en hún er ein af fáum íslenskum jurtum sem er styrkjandi fyrir taugakerfið.

Ég bý til tinktúru úr burnirót en aldagömul aðferð grasalækna til að vinna virk efni úr lækningajurtum felst í því að leysa þau upp í alkóhóli en við það verður til tinktúra. Ég fæ stundum að grafa upp burnirót í gömlum görðum en ég kaupi líka hágæða lífrænt vottaða burnirót erlendis frá og blanda íslenskri og erlendri burnirót saman. Burnirót vex víða um land en hún þolir illa sauðfjárbeit og hefur því horfið af stórum svæðum. Rótin er grafin upp á haustin en hún er mörg ár að vaxa og ég mæli alls ekki með því að fólk grafi hana upp á víðavangi heldur einungis í görðum. Rótin er notuð til lækninga en blöðin eru tilvalin til matar t.d. í salat eða soðin líkt og annað grænmeti.

Burnirót er í sérstöku uppáhaldi hjá mér fyrir andlega líðan. Hún er sú jurt sem ég hef notað hvað mest í ráðgjöfinni hjá mér til að styrkja taugakerfið. Ég nota hana mjög mikið við stressi, orkuleysi, kvíða, þunglyndi og svefnleysi en stór hluti sjúklinga hjá mér þjáist af þessum kvillum. Burnirótin hefur líka reynst afar vel gegn skammdegisþunglyndi. Hún er einstaklega góð við vefjagigt sem oft fylgir orkuleysi. Síðast en ekki síst nota ég hana við eirðarleysi, einbeitingarskorti og ADHD. Í yfir áratug hefur hún fengist í apótekum og heilsubúðum og á þeim tíma hef ég fengið óteljandi reynslusögur frá ánægðum viðskiptavinum.

Hefð er fyrir því að nota burnirót til að auka líkamlegt þol og getu og í Tíbet hefur hún lengi verið notuð gegn súrefnisskorti, t.d. til að komast hjá háfjallaveiki. Hún hefur tölvert verið rannsökuð á mönnum með tilliti til líkamlegs úthalds og þols. Flestar rannsóknirnar benda til að hún geti aukið súrefnisflæði, líkamleg afköst og þol ásamt því að minnka þreytu eftir áreynslu. Rannsóknir hafa einnig sýnt að burnirót hefur jákvæð áhrif á getuleysi. Ég hef margoft séð burnirót auka kynhvöt hjá bæði konum og körlum í meðferð hjá mér. Burnirót er ein af þremur vörur hjá mér í pakkatilboðinu Adam og Eva sem hannað er til að auka kynhvötina.

Burnirót er barkandi en önnur orð sem merkja það sama eru herpandi og samdragandi. Hún inniheldur barksýrur en barkandi eiginleikar eru aðalsmerki þeirra. Barksýrur herpa og draga saman líkamsvefi. Burnirót er m.a. græðandi en þegar barkandi jurt er lögð við sár myndar hún þunnt verndandi yfirborð sem dregur úr vessamyndun og verndar gegn ertingu. Hún stemmir blóðmissi og niðurgang ásamt því að draga úr sýkingum og bólgum.

„Seyði af burnirót, inn tekið, vermir, þurkar og dregur saman, læknar munnsviða, hreinsar nýru frá sandi, sem steinn af verður, stillir lífsýki, læknar höfuðverk og styrkir höfuð og líka hárvöxt ef að í því er höfuð þvegið. Lögurinn úr blöðunum læknar vel ný sár og stillir blóðrás úr þeim, hreinsar þau og græðir. Rótin er góð að leggja yfir ill kaun. Söxuð, marin og elt saman við smjör, dreifir [hún] bólgu, linar bæði bakverk, liðaverk og fleiri sárindi, helst þá volgt er við lagt. Rótin þurr lætur vægja í bólgu. Hún tekur freknur af hörundi manns, styrkir höfuð við það lögð. Í barkar stað, til skinna, má burn brúka og verður þá það skinn gulleitt. Grænlendingar eta þessa rót og fjallabændum í Noregi hefur verið ráðið til að planta hana hjá sér til manneldis. Hún er haldin heilnæm holdsveikum mönnum.“ – Björn Halldórsson, Grasnytjar 1783

Í rannsóknum á burnirót er mjög mismunandi hvort hún er rannsökuð í formi hefðbundinnar tinktúru, seyðis eða staðlaðs þykknis en oft snýst rannsóknin um virka efnið salídrósíð eitt og sér.

Burnirót hefur tölvert verið rannsökuð á mönnum með tilliti til líkamlegs úthalds og þols. Flestar benda rannsóknirnar til að hún geti aukið súrefnisflæði, líkamleg afköst og þol ásamt því að minnka þreytu eftir áreynslu.^1-7 Að auki hafa nokkrar rannsóknir á dýrum og í tilraunaglösum sýnt svipaðar niðurstöður.^8-15 Ekki eru þó allir á eitt sáttir og hafa þessar rannsóknir verið gagnrýndar fyrir aðferðafræði og gæði þeirra því verið dregin í efa, og eins hafa sumar rannsóknir gefið neikvæðar niðurstöður.^16-19

Burnirót hefur líka verið rannsökuð á sjúklingum undir ýmiskonar andlegu álagi, svo sem vegna kvíðaröskunar eða þunglyndis, og hefur hún þótt lofa góðu.^20,21 Eins hafa verið gerðar klínískar rannsóknir á áhrifum burnirótar á þreytu, örmögnun, einbeitingarskort, verkfælni og skammtímaminni, og hafa þau þótt jákvæð^22-26 auk þess sem hún hefur þótt sýna jákvæð áhrif á getuleysi og svefn.^23,27 Í öllum þessum rannsóknum voru aukaverkanir af burnirót taldar hverfandi litlar. Að auki hafa nokkrar rannsóknir, gerðar á dýrum og í tilraunaglösum, rennt stoðum undir kenningar um góð áhrif burnirótar á andlegt álag, þunglyndi og kvíða.^12,28-36

Áhrif burnirótar á hjartað hafa verið allnokkuð rannsökuð í dýratilraunum og tilraunaglösum. Hún hefur meðal annars þótt veita töluvert góða vörn gegn hjartasjúkdómum og hafa jákvæð áhrif á hjartsláttaróreglu, of háan blóðþrýsting og fituhrörnun slagæða.^37-51 Einnig hafa verið leiddar líkur að því að burnirót hafi jákvæð áhrif á hjartabólgu af völdum veirusýkingar.^52,53 Í einu tilfelli hafa verið færð rök fyrir því að burnirót hafi mögulega valdið of hröðum hjartslætti hjá sjúklingi sem einnig var á þunglyndislyfi á sama tíma.⁵⁴

Burnirót hefur líka þótt hafa bólgueyðandi áhrif bæði í rannsóknum á mönnum og dýrum,^5,55 og í tveimur rannsóknum á sjúklingum sem gengust undir skurðaðgerðir á brjóstholi komu fram vísbendingar um að burnirót drægi úr áhættu af aðgerðunum og flýtti fyrir bata.^56,57

Gerð hefur verið ein lítil rannsókn á mönnum í tengslum við blöðrukrabbamein og burnirót þar sem hún þótti lofa góðu.⁵⁸ Allmargar rannsóknir á dýrum og í tilraunaglösum hafa leitt í ljós að burnirót getur haft hamlandi áhrif á vöxt og dreifingu krabbameinsfrumna.^59-68

Rannsóknir á burnirót hafa einnig leitt í ljós að hún kunni að koma að gagni við fíkn ýmiskonar og því álagi sem fylgir því að hætta t.d. reykingum og eiturlyfjaneyslu.^69,70,71 Eins hefur hún þótt gefa góða raun í meðferð átröskunar, bæði lystarstols og lotugræðgi.^33,72

Rannsóknir í tilraunaglasi hafa sýnt fram á andoxunaráhrif burnirótar.^{11,30,35,73-77} Þá hafa áhrif burnirótar á taugasjúkdóma verið rannsökuð á dýrum og í tilraunaglösum og hafa líkur verið leiddar að því að hún gæti nýst við meðferð fólks með Alzheimer og Parkinsonsveiki.^78-83 Rannsóknir í tilraunaglösum hafa líka bent til þess að burnirót geti lækkað blóðsykur og geti því gagnast við sykursýki og hugsanlega verndað gegn fylgikvillum sykursýki.^44,84-86 Klínísk rannsókn gaf vísbendingar um að burnirót hindri rakatap og verndi húðina gegn þurrki.⁸⁷ Rannsóknir leiddu í ljós að möguleiki er að nota burnirót við einkennum hægs skjaldkirtils í sjúklingum sem vegna krabbameinsmeðferðar þurfa að hætta á skjaldkirtilshormóni í stuttan tíma.⁸⁸ Rannsóknir á burnirót hafa sýnt möguleg hamlandi áhrif á inflúensuveiru og bakteríuna Staphylococcus aureus.^62,89 Eins hefur burnirót þótt sýna verndandi áhrif gegn blýeitrun⁹⁰ og á lifur.^91,92

Ég mæli ekki með burnirót fyrir sjúklinga með geðhvörf eða ofsóknaræði. Í einstaka tilfellum hjá viðkvæmu fólki getur burnirót valdið svefnleysi.

Anna Rósa er grasalæknir, framkvæmdastjóri, rithöfundur og alþjóðlegur fyrirlesari. Fyrst og fremst er hún þó með ástríðu fyrir öllu því sem hún tekur sér fyrir hendur.